VVIA-e-nieuwsbrief
2006, nr 1

Inhoud van deze nieuwsbrief: lidgeld HALLE recycleert de stenen van zijn oud station AALST: Mouterij De Wolf-Cosijns verdwijnt Molenzorg in Oost-Vlaanderen MENEN: Stijlvol wonen in een beschermd historisch gebouw Zinkfabriek van Rotem gaat de vlakte Suiker, gist, spiritus Genk: Bewoners herstellen charme mijnwerkershuisje WALLONIE: Renovatie van de kolenwasserij van Binche gestart NEDERLAND: Oplevering Zeepziederij De Ster in Etten-Leur NEDERLAND: ss Rotterdam GROOT-BRITTANNIË: Nuclear Future... PUBLICATIES : Richard W. UNGER: Beer in the Middle Ages and the Renaissance. Stephen VAN DULKEN: American Inventions. A history of curious, extraordinary, and just plain useful patents. Réhabilitations innovantes. Innovative Sanierungen. Rehabilitaciones Innovadoras. Rehabilitacions Innovadores.

Deze e-nieuwsbrief wordt gratis rondgezonden aan leden en sympathisanten van de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie vzw. U kunt onze werking ook steunen door lid te worden van de vereniging. Alle informatie daarover vindt U op onze website

• inleiding door Prof. Dr. E. Homburg (Universiteit Maastricht)
• De Belgische suikerscholen rond 1900 (Prof. Dr. Deeelstra en ir. M. Peters (Universiteit Antwerpen)
• Conserven, confecten en siropen. Suiker in de farmacie (Dr. A.I. Bierman, Universiteit Leiden)
• The circulation of sugar cane expertise at the ‘Proefstation voor de Java-suikerindustrie’ in Pasuruan (Dr. D.C. Mehos, T.U. Eindhoven)
• Inzichten in gist en gisting in de 19^de eeuw en verspreiding ervan via hogescholen en universiteiten (Prof. Dr. E. Van Schoonenberghe, Katholieke Hogeschool St.-Lieven Gent)
• Schimmels in tijden van oorlog (Dr. Patricia E. Faasse, onafh.onderzoeker)
• Gisten als industriële werkpaardjes (Prof. Dr. E. Vandamme, Universiteit Gent)

Alle informatie over de tentoonstelling, de educatieve workshops voor leerlingen, en het wetenschappelijk symposium zijn verkrijgbaar bij
het Nationaal Jenevermuseum Hasselt
Wittenonnenstraat 19, B-3500 Hasselt
T. 011/239860, F. 011/211050,  jenevermuseum@hasselt.be

• Meer informatie en illustraties : link 1 / link 2 / link 3 / link 4 / link 5 / link 6 / link 7 /
• Over andere reaffectatieprojecten van industriële sites in deze zone (nl. het werkingsgebied van de intercommunale IDEA), zie dit overzicht.

Oplevering Zeepziederij De Ster in Etten-Leur
Tot eind 2004 was Zeepziederij De Ster (1914) weliswaar een karakteristiek industrieel Rijksmonument, maar de verloedering was al zover ingetreden, dat de bakstenen spontaan van de toren af brokkelden. Je kon een arm door de scheuren in de gevel steken en stukken van de staalconstructie en het metselwerk waren rot. Duiven hebben jarenlang hun sporen achter gelaten en het staal had het metselwerk 10 - 15 cm uit het lood gedrukt.
Afgelopen jaar is De Ster in opdracht van BOEi door aannemingsbedrijf H.G.M. Cuppens + zn uit Nijmegen gerestaureerd en afgelopen december opgeleverd. Het ontwerp voor de restauratie en herbestemming is gemaakt door Architectenbureau Koos van Lith uit Nijmegen. Mede dankzij de inzet van de Gemeente Etten Leur, Stichting Havenfront Leur, de provincie Noord-Brabant, Monumentenhuis Brabant uit Geertruidenberg en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg is de restauratie mogelijk gemaakt. Het industriële monument is vanaf 15 december 2005 officieel verhuurd aan De Zuidwester Jeugdzorg.
De Zuidwester is een organisatie voor jeugd- en maatschappelijke zorg, zij biedt diensten aan jeugdigen en ouders, waarbij geborgenheid en bevordering van ontwikkelingskansen centraal staan. De oorspronkelijke zeepzied-toren zal dienst gaan doen als kantoor voor De Zuidwester, terwijl de hal getransformeerd is naar een horeca-opleidingsinstituut.
(uit BOEI nieuwsbrief)
Op internet: link 1 / link 2 / link 3

SS Rotterdam
De SS Rotterdam was het laatste grote vlaggenschip van de Holland Amerika Lijn (H.A.L.). Het kwam in september 1959 in de vaart, en tot voor kort lag het in de mottenballen in de haven van Freeport op de Bahama’s. Het is 230 m lang en heeft 11 dekken, en was voor zijn tijd zeer geavanceerd. Bijzonder is dat het vanaf het begin reeds geconcipieerd werd als een ‘dual purpose ship’: het was inzetbaar als lijnschip met verschillende klassen, maar kon ook gebruikt worden als ‘klasseloos’ cruiseschip. Bij een verkenning op de Bahama’s bleek dat het schip gaaf en ongeschonden was, een echte ‘tijdscapsule’. De interieur-elementen van de jaren 1950 en de beeldende kunstwerken die zich aan boord bevinden zijn van zeer hoge kwamiteit.
Het is dus een indrukwekkend en belangwekkend gevaarte, waarvan veel Nederlanders meenden dat het niet verloren mocht gaan. Daarom werd het schip in een vennootschap (een Nederlandse ‘BV’) ondergebracht, die het moet gaan behouden en uitbaten. Het krijgt zijn thuishaven in Rotterdam, met een recreatieve en educatieve functie.
Net voor de zomer vorig jaar werd een omvangrijk adviesrapport (‘Cultuuhistorische Waardestelling SS Rotterdam, 221 blz) door drie onderzoekers afgeleverd aan de directeur van de vennootschap die het schip nu beheert. Frits Loomeijer (Maritiem Museum Rotterdam) nam het scheepshistorische en technisch-nautische gedeelte voor zijn rekening. Barbara Laan (free-lance architectuurhistorica) behandelde de interieurs van de publieksruimten in het schip. Frans van Burkom (senior adviseur van het Instituut Collectie Nederland, ICN) beschreef en evalueerde de monumentale kunsttoepassingen aan boord. Als bijlagen aan het rapport zijn de biografieën van (interieur)architecten en beeldende kunstenaars opgenomen, een literatuur- en bronnenlijst, dekplannen en belangrijke archivalia.
Info bij het ICN,   Postbus 76709, NL-1070 KA Amsterdam, 
Frans van Burkom, frans.van.burcom@icn.nl, T. (+31)20.3054648
Op internet: link 1 / link 2 / link 3

Nuclear Future...
In Vlaanderen werd de onherroepelijk beslissing genomen om de oude kerncentrales van Mol te slopen en op te kuisen, om de technieken nodig voor het ontmantelen van oude kerncentrales te leren kennen en onder de knie te krijgen.  De ‘BR’ reactoren van Mol waren ooit de eerste operationele centrale van Europa, hetgeen we te danken hadden aan de levering van Katangees uranium aan de USA en o.m. gebruikt voor de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki.
De kerncentrale van Sellafield in Groot-Brittannië heeft een heel bedenkelijke reputatie, en was in het verleden wijd en zijd berucht voor zijn lozingen. In de centrale is sedert jaren reeds een bezoekerscentrum gevestigd, waar belangstellingen informatie vinden over de centrale zelf en over het belang van kernenergie. Op termijn zal deze centrale gesloten worden.
Zopas maakte het Nuclear Decommissioning Agency bekend dat de Calder Hall reactoren (de eerste die in Groot-Brittannië operationeel waren) bestemd worden als een museum en een ‘national nuclear archive’. Niet dat we nu al het Kanaal moeten oversteken voor een bezoek. De Engelsen plannen op lange termijn, want het ontsmetten van de site zal zowat een eeuw duren...

Richard W. UNGER: Beer in the Middle Ages and the Renaissance. (Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2004, 320 blz - ISBN 0-8122-3795-1).
Alhoewel chronologisch een beetje buiten ons werkterrein, is dit toch een interessante publicatie - vooral omdat ze aantoont hoe verschillend het bier in deze periode is met dat uit recentere tijden. Bier was toen immers vaak een noodzakelijke voedselcomponent, werd gebruikt als geneesmiddel, kreeg smaak toegevoegd uit boomschors, tijm en eieren, en werd zowel door mannen als door vrouwen en kinderen gedronken. Het was vooral de drank van stadsbewoners die vaak gezond drinkbaar water moesten ontberen. Het was ook een goedkoper alternatief voor wijn.
De Amerikaanse auteur (professor geschiedenis aan de University of British Columbia) heeft een passionerende studie geschreven over bier als product en als economisch gegeven in Europe. Ze is gebaseerd op rijk bronnenmateriaal afkomstig uit archieven in Engeland en in de Lage Landen (hoofdzakelijk Nederland), en beschrijft de overgang van de heel kleinschalige productie die ooit tot het takenpakket van de huisvrouw behoorde tot en met de sterk gereguleerde commerciële bedrijven die door rijke entrepreneurs uitgebaat werden onder het toeziend oog van de overheid.
Van dezelfde auteur verscheen vroeger reeds ‘A history of Dutch Brewing 900-1900'

Stephen VAN DULKEN: American Inventions. A history of curious, extraordinary, and just plain useful patents. (New York, New York University Press, 2004, 288 blz, 137 ill., ISBN 0-8147-8813-0)
Tussen 19011 en 1999 steeg het aantal patenten in de USA van 1 tot 6 miljoen - een enorma massa nuttige, bruikbare, soms nutteloze en niet toepasbare, of ronduit hilarische uitvindingen. Op basis van de archieven van het US Patent and Trademark Office geeft de auteur een fresco van uitvindingen en verbeteringen die het leven van de burger moesten verbeteren of vergemakkelijken, of die aan de basis lagen van één of ander facet van de ‘American Way of Life’.
Iedereen kent natuurlijk de uitvinding van de gloeilamp door Thomas Alva Edison. Maar wie patenteerde ooit een zwangerschapstest? Hoe en door wie werd de airbag uitgevonden? Wie patenteerde de eerste ‘computer’ ?
De ‘frisbee’ bestaat al sedert 1920 toen studenten van Yale zich amuseerden met het werpen van taartvormen afkomstig uit de nabijgelegen ‘Frisbie Baking Company’. Een patent werd pas geregistreerd in 1948 - op een ogenblik dat de Amerikanen gefascineerd werden door het opduiken van UFO’s (“Vliegende Schotels”) in hun luchtruim.

Réhabilitations innovantes. Innovative Sanierungen. Rehabilitaciones Innovadoras. Rehabilitacions Innovadores. (Paris, ARVHA, 2003, 56 blz., geen ISBN vermeld)
Deze publicaties kwam tot stand als resultaat van een project dat door de Europese Unie gefinancierd werd in het kader van het Leonardo da Vinci-programma (Onderwijs en Cultuur). Projectcoördinator was de Franse vereniging ARVHA, met als partners in Duitsland Die Wille Gmblh (Berlijn) en in Catalonië de Catalaanse architectenvereniging (Col.legi d’Arquitectes de Catalunya en ADIGSA (een overheidsinstelling bij de Generalitat de Catalunya).
Bedoeling was een theoretische gids over herbestemming samen te stellen ten behoeve van architecten, bouwheren en gebruikers (bewoners, bewonersverenigingen, huurders), uitgaande van de stelling dat herbestemming/renovatie thans drager is van de economische ontwikkeling in de bouwnijverheid. Herbestemming/renovatie werd recent een discipline die zich niet meer op beperkte punten (gebouwen) richt, maar zich bezig houdt met hele zones of wijken. Daarbij moeten ontwerpers en opdrachtgevers respect opbrengen voor architecturale, stedenbouwkundige en sociale kenmerken en kwaliteiten, en rekening houden met milieu-eisen.
De publicatie is in vier talen: Frans, Duits, Spaans en Catalaans. Vooral de inleidende teksten zijn interessant, gewijd aan: stedelijke vernieuwing; hernieuwbare energie, bouwbiologie, en herbestemming. De achteraf voorgestelde gevalstudies zijn verschillend van kwaliteit en aanpak - gaande van een paar zeer harde ingrepen waarbij we ons vragen stellen naar het respect voor de oude bouwsubstantie, tot een paar schitterende gebouwen die met beperkte ingrepen een nieuw leven kregen. Tot de behandelde voorbeelden behoren zowel de stadskern van Lorient (tijdens de tweede wereldoorlog voor 85% vernield en in de technocratische naoorlogse opvattingen wederopgebouwd), de woonblokken aan de Porte de Pouchet in Parijs, de traditionele Parijse Goutte d’Or-wijk , en de Surieux-wijk in Echirolles. Daarnaast de renovatie van een oud zoutmagazijn in Parijs in kunstenaarsateliers en -woningen.
Catalonië presenteert ook enkele culturele projecten: het Can Fabra cultureel centrum in Barcelona (een vrij harde ingreep) en het Museu de la Ci ncia i la T cnica de Catalunya in Terrassa (waar de schitterende textielfabriek ontworpen door de architect Lluis Moncunil, 1908, met gevoelige ingrepen terug tot leven gewekt werd). En daarnaast de renovatie van de stedelijke zones van Badalona (sociale woningen) en Sabadel (integrale rehabilitatie van een wijk met 1467 woongelegenheden). De Orde van Architecten stelt de renovatie van haar eigen hoofdkwartier voor, een markant - zij het in 1962 met weinig respect voor de omgeving in het oude centrum, de Ciutat Vella, van Barcelona ingeplant - gebouw: het gebouw moest grondig ‘opgekuist’ worden na 40 jaren met aanpassingen en verbouwingen, en moest aangepast worden aan de huidige energienormen.
De Duitse voorbeelden komen allemaal uit Berlijn. Boeiend is alvast de coöperatieve idee en de als stuwkracht de rol van huurders en bewoners achter de renovatie van ‘Die Bremer Höhe’ in het stadsvernieuwingsgebied ‘Helmholzplatz’ en bij het traditionele Berlijnse wooncomplex Oderberger Strasse 42. Een mooie illustratie van wat Roland Günter in het midden van de jaren 1970 (maar dan in de streek van Oberhausen) in zijn handleiding over ‘Bürgerinitiative’ beschreef. ‘Ein Platz für die Marie’ is dan weer een illustratie van de opwaardering van een stedelijke omgeving na de sloping van administratief complex dat 6000 m² braakliggend terrein naliet. Daarnaast nog de renovatie van de Auferstehungskirche, waarbij de belangen van de parochie en economische wetmatigheden de uiteindelijke - harde - aanpak bepaalden. Tenslotte nog de verbouwing van een voormalig transformatorenfabriek tot wijkcultureel centrum - waarbij het energiezuinig functioneren van het gebouw voorop stond.
Deze interessante publicatie die zeker tot discussies zal leiden (en ook al geleid heeft) beschikt jammer genoeg niet over een ISBN nummer en zal dus moeilijk via de normale boekhandel kunnen besteld worden. Het kan wel via het secretariaat van ARVHA, 75 rue des Archives, F-75003 Paris, T. +33.1.4277 3420, F. +33.1.4277 3430,  arvha@noos.fr